(English text: New book on German resistance)
In het Rosenstock-Huessy Huis in Haarlem werd op 6 mei 2017 het allereerste Nederlandstalige boek over de Duitse verzetsbeweging Kreisauer Kreis gepresenteerd. Hieronder de introductie van Feico Houweling:
Beste Lien en Marlouk, beste aanwezigen, Hoor! Geschiedenis is eigenlijk geen uitgeverij, maar een vertelbedrijf waarbij onze geschiedenis centraal staat. De naam verwijst naar een belangrijk artikel van Rosenstock-Huessy, de naamgever van dit huis, getiteld: History must be told ofwel de geschiedenis moet verteld worden. Dat is precies wat Marlouk heeft gedaan.
Ik vind het een hele eer om hier het nieuwe boek van Marlouk te mogen presenteren. Het is in meer dan één opzicht een bijzonder boek en daar kan ik meteen aan toevoegen dat de plek waar we nu zijn, deze prachtige kapel in het Rosenstock-Huessy Huis, ook een heel bijzondere plek is. Want precies hier in dit huis komen de lijnen bijeen die Marlouk zo mooi beschrijft.
Het verhaal begint natuurlijk met Helmuth James von Moltke, de hoofdpersoon in het boek, omdat hij de initiatiefnemer en ook de feitelijke leider was van de Kreisauer Kreis – de Duitse verzetsbeweging die tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte aan een nieuwe, democratische en Europagezinde orde voor Duitsland wanneer Adolf Hitler en zijn nazibende eenmaal zou zijn gevallen. Deze Helmuth James von Moltke werd, zoals u in het boek kunt lezen, in 1944 gearresteerd en begin 1945 om het leven gebracht.
Helmuth James von Moltke is niet in dit huis geweest, maar zijn weduwe Freya en zijn zoon Konrad wel, meermalen zelfs. Beiden zijn inmiddels overleden, maar ze hadden in de jaren 70, 80 en 90 hechte banden met de bewoners van dit huis. Lien weet er alles van. Vraagt u het haar. Of de talloze anderen met wie zij intensief contact hadden en van wie er hier een heel aantal aanwezig zijn.
Freya stelde het zeer op prijs dat dit huis, deze leefgemeenschap, vernoemd was naar Eugen Rosenstock-Huessy. Zij wist dat Rosenstock-Huessy een heel belangrijke bron van inspiratie is geweest voor Helmuth James von Moltke. Dankzij de inspanningen van Rosenstock-Huessy samen met Helmuth James von Moltke vormde zich eind jaren twintig in het Duitse Silezië de kring van vrijwilligers die de basis zou vormen voor de latere verzetsbeweging Kreisauer Kreis. Rosenstock-Huessy zag zich vanwege zijn Joodse achtergrond gedwongen om uit te wijken naar Amerika. Na de dood van haar man kwam ook Freya met haar beide zoons in de VS terecht en zo vormde zich een kring van gelijkgezinden die tot op de dag van vandaag bestaat en waarvan Marlouk op haar eigen manier deel uitmaakt.
Lange tijd is de geschiedenis van de Kreisauer Kreis in de schaduw gebleven van meer roemruchte verzetsbewegingen zoals de Rote Kapelle en die Weisse Rose. Dat de Kreisauer Kreis zich aan die schaduw kon ontworstelen is vooral te danken aan weer iemand anders die zich vaak in dit huis heeft laten zien en die overtuigd was van de invloed van Rosenstock-Huessy op Helmuth James von Moltke. Ik heb het over prof. Ger van Roon, de man als allereerste de geschiedenis van de Kreisauer Kreis heeft beschreven. Ook in Duitsland kwam hij als eerste met zijn verhaal. Hier in dit huis opende hij in de jaren zeventig een tentoonstelling over de Kreisauer Kreis. Ook hij is inmiddels overleden. Van Roon zal herinnerd worden om zijn inspanningen om dit deel van de geschiedenis boven water te krijgen.
Zo is dit huis een kruispunt van de Duitse en Nederlandse geschiedenis van de twintigste eeuw. Nog eens twee namen mogen in dit rijtje niet ontbreken en dat zijn natuurlijk die van Wim en Lien Leenman. Wat had ik graag gewild dat Wim nog zou leven en dit boek van Marlouk zou mogen aanschouwen. Wat zou hij blij geweest zijn. Het is namelijk ook een bekroning op het werk van Wim en Lien Leenman, omdat zij – helemaal in de geest van Eugen Rosenstock-Huessy en Helmuth James von Moltke – zijn begonnen met het organiseren van vrijwilligerskampen in het huidige Krzyzowa in Polen. Krzyzowa, dat is het vroegere Kreisau, het landgoed van Helmuth James en Freya von Moltke waar de verzetsbeweging Kreisauer Kreis in de oorlogsjaren heimelijk bijeenkwam om te bespreken hoe Duitsland eruit zou moeten gaan zien wanneer Hitler eenmaal het veld zou hebben geruimd. Want dat dat zou gaan gebeuren, daarvan waren alle leden van deze kring overuigd. Het was slechts een kwestie van tijd, meenden zij, en daarin hebben ze gelijk gehad, ook al hebben velen van hen het zelf niet meer mogen meemaken.
Eugen Rosenstock-Huessy, Helmuth James von Moltke, Freya, Konrad, Ger van Roon – er zijn nog zoveel meer namen die ik zou kunnen noemen, omdat nog veel meer nazaten van de Kreisauer Kreis en de kring van betrokkenen daaromheen hun weg naar dit huis hebben weten te vinden. Eén naam wil ik in ieder geval nog wel noemen en dat is die van Franz von Hammerstein, die eveneens dit huis heeft bezocht. Maar de naam van Franz von Hammerstein is belangrijk om te worden onthouden, omdat hij samen met Eugen Rosenstock-Huessy, het idee van de vrijwilligerskampen de toekomst heeft ingedragen door de oprichting van Aktion Sühnezeichen Friedensdienste, vrijwilligerswerk als teken van verzoening in dienst van de vrede. Vele tientallen zo niet honderden jonge Duitse vrijwilligers van deze organisatie hebben na de oorlog in Nederland gewerkt en geleefd, met name hier in dit Rosenstock-Huessy Huis.
Zo loopt er een rechtstreekse en hoogstpersoonlijke lijn van de vrijwilligerskampen in Silezië in de jaren twintig, de verzetsbeweging Kreisauer Kreis en Aktion Sühnezeichen Friedensdienste en het Rosenstock-Huessy Huis. Het is een lijn die wijst naar de toekomst, zelfs al weten we op dit ogenblik niet hoe en door wie die lijn verder zal worden getrokken. Daaraan heeft in ieder geval Marlouk haar bijdrage geleverd door het schrijven van dit boek.
Als Hitler valt, Helmuth James von Moltke en de Kreisauer Kreis, door Marlouk Alders, uitgever: Hoor! Geschiedenis, Rotterdam; ISBN paperback: 978-90-822498-8-0; via de gewone boekhandel en via internet-boekhandels verkrijgbaar. Prijs: € 15,-.