Dit artikel is een ingekorte versie van: Het vermaledijde westen en de islam (klik voor de volledige versie of lees verder voor de korte versie).
Dit artikel is onder de kop ‘Strijd tegen ’t islamisme moet worden voortgezet‘ op 26 februari 2016 gepubliceerd door Rotterdam Vandaag & Morgen. Zie aldaar ook voor reacties. Bij nader inzien, omdat de kop ten onrechte de indruk wekte dat ik wilde oproepen tot gewapende strijd, heb ik de kop hier veranderd in: ‘Niet bang zijn voor de radicale islam’
Voor de tweede maal in korte tijd is een familielid door toedoen van islamisten om het leven gekomen. Toen in januari 2016 mijn achterneef Arie Houweling omkwam bij een aanslag in Burkina Faso was ik al begonnen aan dit artikel, dat een poging is om te begrijpen wat de westelijke waarden zijn waarvoor zo velen met hun leven moeten betalen.
Wat is er specifiek aan het Westen? Menigeen is trots op wat wel de Joods-Griekse traditie wordt genoemd. Van die traditie wordt aangenomen dat deze is uitgemond in de hedendaagse principes als menselijkheid en rechtvaardigheid. Het argument is een beetje abstract en eigenlijk te licht om als onderbouwing te kunnen dienen voor de claim dat het Westen een beschaving met toekomst zou zijn. Maar laten we er toch eens naar kijken…
We zullen er dieper over moeten nadenken. Neem de rol van de profeten in het Oude Testament. Elke leider van Israël heeft steeds een of meer van die lastposten tegenover zich die hem vertellen wat hij fout doet en wat hij beter zou moeten doen. Het is de voortdurende kritiek van de profeten en de zelfkritiek die de Joodse geschiedenis karakteriseren.
Dit vermogen tot zelfkritiek heeft het Westen overgenomen. Of het geslaagd is en of het oprecht is, dat zijn andere vragen. In tal van andere beschavingen bestaat dit vermogen tot zelfkritiek ten enenmale niet. Dat is het verschil. We zullen het er in het Westen over eens moeten worden, of we dat vermogen tot zelfkritiek willen behouden of niet.
Kritiek is het benoemen van het tekort dat zichtbaar wordt wanneer een ideaalbeeld wordt afgezet tegen de werkelijkheid. Je moet sterk in je schoenen staan om kritiek te kunnen verdragen. Het Westen kan dit blijkbaar. Zwakke culturen kunnen het zich niet permitteren om kritiek toe te staan. Ze ontberen daardoor het zelfcorrigerend vermogen en hebben zolang ze de kritiek niet toestaan, geen toekomst.
De filosofen van het oude Athene hebben ons de instrumenten aangereikt om over alle zaken in het leven gestructureerd en vooral volledig na te denken, zonder belangrijke elementen weg te laten. De mantel der liefde waarmee de waarheid wordt toegedekt, al dan niet religieus van aard, wordt weggetrokken. Ook dat kunnen zwakkere culturen zich niet permitteren.
Dan onze eigen cultuur. De westerse beschaving heeft vrijheden bevochten die voorheen niet bestonden en waarvan iedere specifieke vrijheid op een bepaald moment in de westerse geschiedenis is bevochten: de vrijheid van slavernij (12e eeuw en 18e eeuw), de vrijheid van beroepskeuze (16e eeuw), de vrijheid om tirannen af te zetten (16e eeuw), de vrijheid om als volk zelf te regeren (17e eeuw), de vrijheid van denken en om die gedachten uit te spreken (17e eeuw), de vrijheid van religie of om juist geen religie aan te hangen (18e eeuw), het recht op een menswaardig bestaan en gelijkberechtiging voor iedereen (20ste eeuw). Het zijn maar enkele voorbeelden.
Deze vrijheden zijn onomkeerbaar. Bovendien kunnen ze alleen als geheel worden overgenomen, niet naar keuze. Het shoppen in de supermarkt van westerse waarden, zoals bijvoorbeeld China en Arabische landen graag doen, leidt tot mislukkingen. Het is een misverstand dat een volk de waarden naar believen van de toonbank kan pakken. Wel economische vrijheid maar geen vrijheid voor het individu. Wel de moderne technologie inclusief internet, maar geen vrijheid van meningsuiting. Wel luxe winkelcentra en mooie auto’s, maar geen gelijkberechtiging voor vrouwen. Zo gaat het niet. Het een volgt met het ander. Take it or leave it.
Noem me een andere beschaving dan de westerse, die in staat is een toekomst te garanderen waarin rechtvaardigheid heerst op basis van concreet verworven rechten en waar plaats is voor alle mensen ongeacht achtergrond, geslacht, geloof of geaardheid. Ik ken zo’n beschaving niet. Daar hoeven westerlingen zichzelf niet voor op de borst te slaan, integendeel, het dwingt tot bescheidenheid want het is een bijna niet te dragen erfenis.
Het is niet zo dat iedere aardbewoner nu westers moet worden. Of christen. Juist niet! Eenvormigheid is in termen van de menselijke beschaving de dood in de pot. Ook bij eenvormigheid van religie.
Er zullen niet veel mensen buiten de westelijke wereld zijn die begrijpen waarom Europa nog steeds grote stromen vluchtelingen toelaat. Waarom verdraagt het Westen de uitdaging van grote groepen totaal onaangepaste jongeren, provocerend op het randje van de criminaliteit of eroverheen? Waarom stuurt het Westen zijn jongeren naar gebieden waar ze op zich niets te zoeken hebben, alleen omdat daar de vrede wordt verstoord door groepen die anderen het licht in de ogen niet gunnen?
Zulke dingen doe je alleen als je missie groter is dan je zelf bent. Daarom is het zo belangrijk dat het Westen volhoudt en dat we ons leven op het spel durven zetten. Met inzet van de juiste middelen, want geweld is lang niet altijd het juiste antwoord. Zeker niet op het islamistische fundamentalisme, want de aanhangers daarvan zien het liefste de wereld ten onder gaan in een zee van bloed. Het blijft een feit dat ze streven naar hun eigen dood en daarin liefst zoveel mogelijk anderen willen meetrekken. Geweld vervult hun doodsverlangen en treft ook vele onschuldigen.
De wereld heeft een visie nodig op de langere termijn. Voorop staat dat we niet bang hoeven te zijn voor de toekomst. De wereld heeft waarachtig wel ergere terroristen gezien dan het zooitje gewapende vrijbuiters dat nu al schreeuwend in het rond schiet. Uiteindelijk is dit islamisme een ballon die zichzelf opblaast tot hij klapt. Het heeft geen basis, geen visie en geen geloof in de toekomst.
We mogen misschien een vergelijking trekken met het communisme van een halve eeuw geleden, dat er ook zo gevaarlijk uitzag. Van de ene op de andere dag was het verdwenen. Zo durf ik wel te voorspellen dat er een dag komt waarop de ballon van de radicale islam uiteenklapt. Als er niet meer de doodstraf staat op het verlaten van deze godsdienst, als mensen het niet meer nodig vinden om een onderscheidende identiteit te zoeken in de kentekenen van de islam, zullen miljoenen tegelijk de vrijheid nemen om zich te bezinnen op hun religie en hun geloof.
Ter toelichting de wrange feiten: Arie Marinus Houweling is op vrijdag 15 januari gedood bij een overval van islamisten op een hotel in Burkina Faso. In dat land werkte hij als vrijwilliger in het Programma Uitzending Managers (PUM) mee aan de opbouw van Afrika. Eerder al, op 17 april 2010, kwam Jeroen Michiel Houweling om het leven tijdens zijn dienst in Afghanistan als gevolg van een aanslag met een bermbom. Jeroen was de zoon van een neef van me en Arie was de kleinzoon van een broer van mijn grootvader.
De wereld is te klein geworden om nog langs elkaar heen te kunnen leven. Ook als we moeite hebben met elkaar, zullen we elkaar moeten aanvaarden en elkaars waarde leren inzien. Ook de toekomst van de islam is daarvan afhankelijk.